آیه 12 سوره دخان

رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ «12»

رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ‌: پروردگار [ما] بردار از ما اين عذاب را، إِنَّا مُؤْمِنُونَ‌: بدرستى كه ما ايمان آورندگانيم؛ و بعد از رفع عذاب ايمان نياوردند.

2- مراد دخان علامت قيامت است، چنانچه از حضرت رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله روايت شده فرمود: اول علامت قيامت، دخان باشد و نزول عيسى عليه السّلام و آتشى از عدن ظاهر شود، مى‌كشاند مردم را به محشر. عرض شد: چيست دخان؟ اين آيه تلاوت فرمود: «يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ» و فرمود: پر سازد مشرق و مغرب را و چهل شبانه روز مكث نمايد، اما مؤمن را اصابه نمايد مانند زكام، و اما كافر مانند مست گردد بيرون آيد از دماغ و گوشها و دبر او.

نزد اين حال ملائكه به كفار گويند اينست عذاب دردناك كه حق سبحانه به شما وعده داده بود و ايشان زبان به دعا بگشايند و كشف عذاب از خدا بخواهند. چون بعد از چهل روز عذاب رفع شود، بر كفر اصرار نمايند حق تعالى فرمايد:

رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ «12» أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى‌ وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ «13» ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ «14» إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلاً إِنَّكُمْ عائِدُونَ «15» يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرى‌ إِنَّا مُنْتَقِمُونَ «16»

وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَ جاءَهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ «17» أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ «18» وَ أَنْ لا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُمْ بِسُلْطانٍ مُبِينٍ «19» وَ إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَ رَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ «20» وَ إِنْ لَمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ «21»

ترجمه‌

پروردگارا بردار از ما عذاب را همانا ما گروندگانيم‌

از كجا باشد براى آنان تذكّر با آنكه بتحقيق آمد آنها را پيغمبرى آشكار

پس رو گرداندند از او و گفتند مردى است آموخته شده و ديوانه‌

همانا ما برطرف كننده عذابيم اندكى همانا شما عودكنندگانيد

روز كه بسختى بگيريم گرفتن بزرگى آنان را همانا ما انتقام كشندگانيم‌

و بتحقيق آزموديم پيش از آنها قوم فرعون را و آمد آنها را پيغمبرى بزرگوار

كه بسپاريد بمن بندگان خدا را همانا من براى شما پيغمبرى امينم‌

و آنكه برترى مجوئيد بر خدا همانا من آورنده‌ام براى شما حجّتى روشن‌

و همانا من پناه برده‌ام بپروردگار خود و پروردگار شما از آنكه سنگسار كنيد مرا

و اگر ايمان نميآوريد بمن پس كناره كنيد از من و مرا بخود واگذاريد.

تفسير

خداوند تعالى در تعقيب آيات سابقه بيان فرموده است حال معذّبين بعذاب اليم دخان را كه ميگويند با تضرّع پروردگارا عذاب را از ما بردار ما ايمان ميآوريم و خداوند ردّ فرموده است آنها را كه چگونه آنان متذكّر ميشوند و ايمان ميآورند با آنكه پيغمبر خاتم با معجزه باقيه ظاهره آمد از طرف خداوند براى ارشاد و هدايت آنها پس اعراض نمودند از او و گفتند او معلّم بشرى دارد نه الهى و گاهى جنون عارضش ميشود و ما چند روزى عذاب را از شما برميداريم و چون قيامت برسد تمام شما كفّار بعذاب اليم آنروز عود خواهيد نمود يا وعده خلافى نموده بكفر خودتان عود خواهيد كرد و اين مؤيّد فرمايش قمّى ره است كه نقل فرمود دخان در رجعت است چون اگر در قيامت باشد عود محقّق نميشود و نيز مؤيّد اين قول است كه در حديث نبوى مذكور در آيات سابقه نزول‌

جلد 4 صفحه 623

عيسى عليه السّلام از آسمان مقارن با دخان از علائم ساعت ذكر شده و آن مسلّما در رجعت است كه ميآيد و بامام زمان اقتدا ميكند و مهمّ‌تر از اين دو در تأييد آنكه روى سخن در اين آيات ظاهرا با كفّار معاصر با پيغمبر صلى اللّه عليه و اله است و اگر مقصود رجعت نباشد بايد سخن را معطوف بجانب نوع كفّار گرفت چون آنها كه تا قيامت زنده نميماندند كه معذّب بدخان شوند ولى در رجعت ممكن است برگردند و بعذاب دخان گرفتار شوند و بيانات مفسّرين در اين مقام خالى از تشويش نيست و تحقيق همانست كه ذكر شد بلى بعضى از مفسّرين اين آيات و آيات سابقه را راجع بظهور قحط و غلا در مكّه بنفرين پيغمبر صلى اللّه عليه و اله دانسته‌اند و گفته‌اند آسمان در نظر آنها از شدّت گرسنگى مانند دودى شده بود و باستدعاء آنها و وعده ايمان و دعاى پيغمبر صلى اللّه عليه و اله رفع شد و آنها خلف وعده نمودند و بكفر عود كردند و بنابر اين خطاب متوجّه بكفّار قريش است و اشكالى نيست ولى اين معنى مخالف با ظاهر آيه دخان و صريح روايات اينمقام است لذا حقير اينقول را آنجا ذكر ننمودم و در هر حال خداوند انتقام پيغمبر صلى اللّه عليه و اله را در قيامت كه روز اخذ شديد بزرگ خدا است از آنها خواهد كشيد و بعض مفسّرين كه اخيرا قول آنها ذكر شد بطشه كبرى را روز بدر دانسته‌اند و مخفى نماند كه علامت ساعت بودن با وقوع در رجعت منافات ندارد چون وقائع رجعت از علائم نزديك شدن قيامت است و باز خداوند براى تسليت خاطر پيغمبر خود اشاره بقصّه موسى عليه السّلام و فرعون نموده ميفرمايد كه ما پيش از مشركين مكه قوم فرعون را در معرض امتحان قرار داديم و پيغمبر با شرافتى از نسل حضرت يعقوب براى آنها فرستاديم و تقاضاى او از فرعونيان اين بود كه بنى اسرائيل را از قيد اسارت خود رها كنند و تسليم آنحضرت نمايند كه او آنها را با خود از مملكت مصر خارج فرمايد چون آنها از زمان حضرت يوسف عليه السّلام آنجا مانده بودند و زياد شده بودند و بسختى در تحت نفوذ قبطيان بسر ميبردند و بعضى گفته‌اند تقاضاى او اين بود كه آنها حقوق الهى را از قبول ايمان و فعل واجبات و ترك محرّمات اداء نمايند به اجابت آنحضرت و عباد اللّه منادى است و حرف ندا حذف شده يعنى ادا نمائيد بمن اى بندگان خدا و اين معنى را قمّى ره تأييد نموده است و مراد از امانت ظاهرا خيانت ننمودن در پيام‌

جلد 4 صفحه 624

الهى است و در آنچه باو تأديه ميشود از عرض عقايد و اعمال و بغير متّهم نيز تفسير شده و فرمود علوّ و سركشى از امر حق و تكبّر از اطاعت رسول او ننمائيد كه اهانت اولياء خدا اهانت خدا است و من بى‌منطق و دليل با شما صحبت نميكنم بلكه حجّت واضح و معجزه ظاهرى براى شما آوردم و چون سخن به اين جا رسيد قوم او را تهديد بسنگسار كردن نمودند و بعضى گفته‌اند مشغول بناسزا گفتن بآنحضرت شدند از قبيل ساحر و كذّاب خواندن و حضرت پناه بخدا برد از شرّ آنها كه رجم يا شتم باشد چون رجم در كلام عرب برشتم هم اطلاق ميشود ولى معناى ظاهر آن سنگسار نمودن است و تقاضا فرمود كه در صورت ترك ايمان و عدم اجابت او دست از ايذاء و آزار او بردارند و نه با او باشند و نه بر او.

رَبَّنَا اكشِف‌ عَنَّا العَذاب‌َ إِنّا مُؤمِنُون‌َ «12»

پروردگارا عذاب‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌ما برطرف‌ فرما محققا ‌ما مؤمن‌ ميشويم‌.

‌در‌ باب‌ توبه‌ گفتيم‌: توبه‌ قبول‌ ميشود قبل‌ ‌از‌ معاينه‌ و قبل‌ ‌از‌ نزول‌ عذاب‌ امّا ‌بعد‌ المعاينه‌ و ‌بعد‌ نزول‌ العذاب‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ موت‌ ديگر مورد قبول‌ نيست‌.

امّا ‌بعد‌ المعاينه‌ لقوله‌ ‌تعالي‌ وَ لَيسَت‌ِ التَّوبَةُ لِلَّذِين‌َ يَعمَلُون‌َ السَّيِّئات‌ِ حَتّي‌ إِذا حَضَرَ أَحَدَهُم‌ُ المَوت‌ُ قال‌َ إِنِّي‌ تُبت‌ُ الآن‌َ وَ لَا الَّذِين‌َ يَمُوتُون‌َ وَ هُم‌ كُفّارٌ نساء آيه 22.

و امّا ‌بعد‌ نزول‌ العذاب‌ لقوله‌ ‌تعالي‌: إِن‌َّ الَّذِين‌َ حَقَّت‌ عَلَيهِم‌ كَلِمَت‌ُ رَبِّك‌َ (‌الي‌ ‌قوله‌) حَتّي‌ يَرَوُا العَذاب‌َ الأَلِيم‌َ فَلَو لا كانَت‌ قَريَةٌ آمَنَت‌ فَنَفَعَها إِيمانُها إِلّا

جلد 16 - صفحه 78

قَوم‌َ يُونُس‌َ ... الاية يونس‌ آيه 96 و 97 و لقوله‌ ‌تعالي‌:

آلآن‌َ وَ قَد عَصَيت‌َ قَبل‌ُ ‌در‌ حق‌ فرعون‌ ‌در‌ موقعي‌ ‌که‌ حَتّي‌ إِذا أَدرَكَه‌ُ الغَرَق‌ُ قال‌َ آمَنت‌ُ أَنَّه‌ُ لا إِله‌َ إِلَّا الَّذِي‌ آمَنَت‌ بِه‌ِ بَنُوا إِسرائِيل‌َ وَ أَنَا مِن‌َ المُسلِمِين‌َ يونس‌ آيه 90 و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌.

رَبَّنَا اكشِف‌ عَنَّا العَذاب‌َ إِنّا مُؤمِنُون‌َ.

تنبيه‌: افعال‌ انساني‌ چه‌ قلبي‌ ‌باشد‌ مثل‌ ايمان‌ و كفر، و چه‌ نفسي‌ ‌باشد‌ مثل‌ اخلاق‌ حميده‌ و رذيله‌، و چه‌ جوارحي‌ ‌باشد‌ مثل‌ افعال‌ و اعمال‌ ‌هر‌ كدام‌ تأثيراتي‌ دارد خوبش‌ تأثير خوب‌ و بدش‌ آثار بد، بايد اوّلا ‌آن‌ فعل‌ تحقّق‌ پيدا كند ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ اثر ببخشد ‌اينکه‌ كفّار ‌بعد‌ ‌از‌ كفر و شرك‌ و ظلم‌ و فسق‌ و فجور آثارش‌ ‌را‌ ‌در‌ قيامت‌ بلكه‌ ‌در‌ حال‌ معاينه‌ ‌در‌ حال‌ نزول‌ عذاب‌ مشاهده‌ ميكنند، تمنّي‌ ميكنند ‌که‌ ‌اينکه‌ آثار برداشته‌ شود بعدا تغيير دهند، قبلا بايد تغيير داد ‌تا‌ ‌اينکه‌ آثار مترتب‌ نشود، بايد زهر نخورد ‌تا‌ نميرد نه‌ ‌بعد‌ ‌از‌ خوردن‌ و مردن‌ بگويد: ديگر زهر نميخورم‌.

]

(آیه 12)- وحشت و اضطراب تمام وجود آنها را فرا می‌گیرد، و پرده‌های غفلت از مقابل چشمشان کنار می‌رود، و به اشتباه بزرگ خود واقف می‌شوند رو به درگاه خدا می‌آورند و می‌گویند: «پروردگارا! عذاب را از ما بر طرف کن که ایمان می‌آوریم»! (رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ).